Jan Matejko - Unia Lubelska

Unia lubelska – obraz olejny namalowany przez Jana Matejkę w 1869.

Obraz jest jednym z dzieł malarskich Matejki tworzących cykl poświęcony historii Polski. Namalowany został dla upamiętnienia 300. rocznicy unii Polski i Litwy zawartej na sejmie walnym w Lublinie w 1569. W 1874 we Lwowie postanowiono zakupić Unię lubelską ze składek do gmachu Sejmu Krajowego.

Kompozycja skupia się na ceremonii zaprzysiężenia unii w renesansowym wnętrzu zamku w Lublinie. Unia Lubelska uchodzi za jedno z najlepszych dzieł Jana Matejki, w uznaniu wartości obrazu malarz odznaczony został w 1870 francuskim orderem Legii Honorowej. Po II wojnie światowej, zrabowany przez Niemców obraz odnaleziono we wsi Przesieka w Karkonoszach, wraz z dwoma innymi dziełami Matejki. Na pamiątkę tego wydarzenia, wieś przez krótki czas nazywała się Matejkowice.

Obraz jest własnością Muzeum Narodowego w Warszawie, a znajduje się w depozycie w Muzeum Lubelskim na zamku w Lublinie.

Postacie historyczne uwiecznione na obrazie

• Z krzyżem będąc centralną postacią obrazu stoi król Polski i wielki książę litewski Zygmunt II August.
• W racjonale uwieczniony został prymas Polski Jakub Uchański.
• Klęczy na klęczniku z ręką na Ewangelii, w drugiej trzyma dokument z tekstem aktu unii kasztelan krakowski Marcin Zborowski. W rzeczywistości nie żył od 4 lat, ale był gorącym orędownikiem ujednolicenia podstaw ustrojowych Polski i Litwy i stąd jego obecność na obrazie.
• Treść przysięgi odczytuje biskup krakowski Filip Padniewski stojący za prymasem.
• Z mieczem w ręce klęczy Mikołaj Radziwiłł zwany Rudym, jako jedyny litewski senator nie złożył podpisu pod dokumentem unii, a wyciągnięty miecz ma symbolizować wobec króla i unii wrogą postawę.
• Klęczy także Mikołaj Mielecki w zbroi z buławą hetmańską w prawej ręce. W rzeczywistości godność hetmana wielkiego koronnego otrzymał dopiero w 1578.
• Na lewo od króla na pierwszym planie zsuwa się z fotela biskup wileński Walerian Protasewicz. Ze względu na stan zdrowia i podeszły wiek nie był obecny w Lublinie. Podtrzymujący go Jan Łaski też nie był w Lublinie, bo zmarł w 1560.
• W czerwonych kardynalskich szatach na fotelu siedzi Stanisław Hozjusz, oparty o jego fotel stoi wojewoda poznański Łukasz III Górka; nie było go w Lublinie, ale Matejko umieścił go, aby symbolizował kolebkę państwa polskiego – Wielkopolskę.
• Z laską marszałkowską sportretowany został marszałek wielki koronny Jan Firlej.
• W głębi z ręką zgłaszającą się do odpowiedzi widać księcia pruskiego Albrechta Fryderyka Hohenzollerna.
• Po prawej stronie obrazu stoi siostra króla Anna Jagiellonka, nie było jej w Lublinie, ale umieszczenie jej postaci w koronie na głowie symbolizuje kontynuację dynastycznej polityki Jagiellonów. Malując Annę, Matejko wzorował się na zachowanym portrecie królowej w stroju koronacyjnym przechowywanym w Katedrze Wawelskiej.
• Ubrana na czarno brodata postać to Andrzej Frycz Modrzewski, autor dzieła O naprawie Rzeczypospolitej. Modrzewski na obrazie obejmuje postać chłopa, co symbolizuje głoszoną przezeń ideę zrównania w prawach chłopstwa z mieszczaństwem i szlachtą.
• Chorągiew z Archaniołem Michałem, godłem Rusi, trzyma w dłoni późniejszy kasztelan bracławski książę Michał Wiśniowiecki (zm. 1616). Symbolizuje ona ziemie, które w tym czasie przyłączył do Korony król Zygmunt II August. Książę dał początek wielkiej fortunie i potędze rodu Wiśniowieckich na wschodzie.
• Obok księcia stoi wojewoda bracławski (1566–1571), hetman polny litewski (1567–1571), książę Roman Sanguszko. Matejko chcąc nawiązać do późniejszych, siedemnastowiecznych sukcesów wojsk Rzeczypospolitej, których symbolem była husaria, odział Sanguszkę w zbroję i skrzydła husarskie.