Van Gogh zaplanował serię ze słonecznikami i pracował nad nią z zaangażowaniem w oczekiwaniu na przyjazd do Arles Paula Gauguina. W liście do brata Theo z sierpnia 1888 nie krył entuzjazmu, jaki towarzyszył mu przy malowaniu słoneczników; zaplanowaną serię określił jako symfonię w błękicie i żółcieni. Podobnie pisał w liście do zaprzyjaźnionego malarza, Émile Bernarda z 21 sierpnia 1888:

Myślę właśnie o dekoracji mojego studia pół tuzinem obrazów ze słonecznikami. Dekoracji, na której surowe lub przełamane żółcienie wybuchną na tle różnych BŁĘKITÓW tła, od najbledszego Veronese do błękitu ciemnego, oprawione w cienkie ramy z listew, pomalowane pomarańczową farbą ołowiową.

Zaplanowana seria obrazów z motywem słoneczników przeznaczona była do powieszenia w "Żółtym Domu", pomyślanym jako wspólne z Gauguinem studio malarskie. W napisanym w tym samym czasie liście do brata Theo skonkretyzował swój pomysł:

Maluję właśnie 3 płótna: 1) 3 duże kwiaty w zielonym wazonie, na jasnym tle (rozmiar 15), 2) 3 kwiaty, jeden, który dojrzał i stracił płatki i jeden pąk, na ciemnoniebieskim tle (rozmiar 25), 3) 12 kwiatów i pąków w żółtym wazonie (rozmiar 30). Tak więc ten ostatni będzie jasny na jasnym [tle] i, mam nadzieję, najlepszy. Chyba nie poprzestanę na tym. Mając nadzieję na wspólne mieszkanie z Gauguinem chciałbym zrobić dekorację do tego studia. Tylko wielkie słoneczniki.

i kilka dni później:

Maluję teraz czwarty obraz ze słonecznikami. Ten czwarty to bukiet 14 kwiatów na żółtym tle, podobny do martwej natury z pigwami i cytrynami, którą kiedyś namalowałem.

Opis i analiza

Van Gogh uważał, że jego słoneczniki oddziałują tak samo, jak gotyckie witraże w oknach kościołów. Bukiet kilkunastu kwiatów przedstawionych w różnych stadiach wzrostu umieszczony jest przeważnie w glinianym wazonie. Wazony są podzielone na dwie strefy kolorystyczne i umieszczone na małej powierzchni, sięgającej dolnej krawędzi obrazu, podczas gdy bliżej nieokreślone tło podkreśla gęstą kompozycję kwiatową na pierwszym planie. Kwiaty słonecznika mają tu podwójne znaczenie: stanowią one kwintesencję letniej Prowansji symbolizując słońce, które van Gogh z kolei rozumiał jako symbol życia (co również ukazane jest w innych jego pracach) – bujnego, szczęśliwego życia, jakie wtedy prowadził na południu Francji. Był to rzadki moment optymizmu w życiu artysty oraz entuzjazmu, z jakim oczekiwał on na przyjazd do Arles Paula Gauguina, mającego stać się, w jego zamierzeniach, mentorem powstającej kolonii artystów. Słoneczniki miały olśnić Gauguina, a zarazem być gestem przyjaźni wobec niego. Prosty kształt i mocne kolory zastosowane na obrazie stanowią widoczny wpływ japońskiej grafiki, jak i cloisonizmu z kręgu Gauguina. Kwiaty więdnące zostały oddane grubym impastem ewokując teksturę głowy słonecznika z nasionami. Van Gogh wykonał repliki tematu w styczniu 1889, i być może później latem. Różne wersje i repliki Słoneczników są przedmiotem ożywionych debat wśród badaczy twórczości artysty.

Najdroższy ze słoneczników

Obraz Martwa natura: wazon z piętnastoma słonecznikami został w 1987 sprzedany za 40 mln dolarów prywatnemu kolekcjonerowi z Japonii, z kraju, w którym doceniano umiłowanie przez van Gogha sztuki japońskiej.