Jan Matejko - Hołd Pruski

Hołd pruski – obraz Jana Matejki namalowany w latach 1880–1882 w Krakowie. Przedstawia hołd pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna dnia 10 kwietnia 1525 roku.

Hołd Pruski to obraz mający uwidocznić wielkość Polski, świetność jej kultury i sprawiedliwość jej królów. Matejko zaczął go malować w Wigilię 1880 roku. Po ukończeniu 7 października 1882, w czasie posiedzenia Sejmu Krajowego we Lwowie, obraz został podarowany przez Matejkę krajowi dla zapoczątkowania zbiorów mającego się odrodzić zamku na Wawelu.

Wystawiany był w Krakowie, Lwowie i Warszawie. Prezentowano go także w Berlinie, Rzymie, Paryżu, Wiedniu i Budapeszcie. Do Krakowa powrócił w 1885 roku. Zamek wawelski w tym czasie zajmowało wojsko austriackie. Zdecydowano, że obraz będzie tymczasowo eksponowany w Sukiennicach.

Obecnie dzieło jest depozytem Zamku Królewskiego na Wawelu w Muzeum Narodowym w Krakowie. Eksponowane jest w krakowskich Sukiennicach, w tzw. Sali hołdu pruskiego. Od 12 czerwca 2008 r. do momentu zakończenia prac remontowych w Sukiennicach obraz poddawany był renowacji i eksponowano go na Wawelu, obecnie natomiast znajduje się w Galerii Malarstwa Polskiego XIX wieku w Sukiennicach. Hołd pruski przeszedł kilka zabiegów konserwatorskich: po raz pierwszy poddano go konserwacji w 1915, następnie w 1938. Podczas II wojny światowej dzieło na krótko wywieziono do Zamościa, gdzie uległo uszkodzeniu. W 1945 przechodził kolejną konserwację, a w 1974 raz jeszcze znalazł się w rękach konserwatorów przed wyjazdem na wystawę do Moskwy. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach 2006-2008.

W centrum obrazu umieszczone są postacie Zygmunta Starego i klęczącego przed nim Albrechta Hohenzollerna. Zygmunt August przedstawiony został jako 5-letni chłopczyk ubrany w czerwoną sukienkę podtrzymywany przez Piotra Opalińskiego, ochmistrza dworu. Jako Opalińskiego sportretował Matejko profesora historii UJ Józefa Szujskiego. Matejko sportretował 31 postaci ówczesnego życia politycznego. Oto niektóre z nich:

• W infule biskupiej biskup krakowski Piotr Tomicki
• Trzymający miecz do góry mężczyzna to Hieronim Łaski, bratanek arcybiskupa Jana Łaskiego, dyplomata.
• Księżna Anna, władczyni Mazowsza (zmarła w 1522, umieszczona na obrazie świadomie przez Matejkę, aby podkreślić łączność tej ziemi z Polską).
• Janusz – ostatni książę mazowiecki linii Piastów. Zmarł niespodziewanie w 1526.
• Jadwiga Jagiellonka (1513–1573), córka Zygmunta I Starego i jego pierwszej żony Barbary Zápolya. Planowano jej małżeństwo z księciem Januszem. Śmierć księcia zniweczyła te plany.
• Jako królowa Bona Sforza została sportretowana żona Matejki Teodora z Giebułtowskich Matejkowa.
• Podniesioną w górę prawą rękę prezentuje Piotr Kmita marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski.
• Z królewskim jabłkiem w ręce stoi Krzysztof Szydłowiecki kanclerz wielki koronny, doradca króla w sprawach polityki zagranicznej.
• Andrzej Tęczyński (trzyma chorągiew) – chorąży krakowski, późniejszy kasztelan krakowski.
• Przecław Lanckoroński (na koniu) starosta chmielnicki.
• Podkręcający wąsa starszy mężczyzna to książę Konstanty Iwanowicz Ostrogski hetman wielki litewski, wojewoda trocki, kasztelan wileński.
• Jan Amor Tarnowski (w hełmie) wojewoda krakowski, późniejszy hetman wielki koronny. Do tego portretu pozował profesor UJ, historyk literatury Stanisław Tarnowski, biograf Matejki.
• Biorący monety z tacy mężczyzna to Andrzej Kościelecki marszałek nadworny, podskarbi, zarządzał żupami wielickimi, umiejętnie kierował finansami państwowymi.
• Mikołaj Firlej, kasztelan krakowski (między Krzysztofem Szydłowieckim i Andrzejem Tęczyńskim)
• arcybiskup Jan Łaski (za Piotrem Tomickim)
• Olbracht Gasztołd, kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński (za Janem Łaskim). Król powierzył mu dozór nad sporządzeniem statutu litewskiego. Jego obecność na obrazie ma symbolizować mądrość króla - prawodawcy.
• Poniżej króla leży Stańczyk. Zmartwiona twarz wątpi, czy to aby na pewno zwycięstwo (Prusy były jednym z zaborców).
• Następca tronu - Zygmunt August bawi się łańcuchem, który król ma założyć Wielkiemu Mistrzowi. Może to oznaczać bawienie się losem Prus, co w przyszłości będzie tragiczne w skutkach.

W lewym dolnym rogu obrazu z dokumentem opatrzonym królewską pieczęcią stoi Bartolommeo Berrecci – architekt i twórca renesansowego zamku królewskiego na Wawelu. Jego twarz to jeden z dwóch na obrazie autoportretów Jana Matejki. Drugi to twarz królewskiego błazna Stańczyka.

Matejko namalował fragment Sukiennic już w stylu renesansowym, chociaż taką formę przybrały one dopiero w roku 1555 po pożarze, który strawił budowlę w jej dawnym, gotyckim stylu.