Rafael Santi - Dama z jednorożcem

Dama z jednorożcem (wł. Ritratto di dama con liocorno) – renesansowy portret olejny na desce, przedstawiający młodą kobietę trzymającą jednorożca, przechowywany w Galerii Borghese w Rzymie.

W sporządzonym w 1760 spisie inwentarza Galerii autorstwo obrazu przypisywane było Pietrowi Peruginowi, a sam obraz przedstawiać miał Katarzynę z Aleksandrii. Po przeprowadzonej w 1935 renowacji pod prawą ręką damy widoczny stał się jednorożec, a najbardziej prawdopodobnym twórcą obrazu okazał się Rafael (1483–1520), który namalować miał go w roku 1505 lub 1506.

Nie zostało jednoznacznie ustalone, kim jest portretowana kobieta. Wskazywana była m.in. Maddalena Strozzi, która w 1503 wyszła za mąż za Angela Doniego, w 1505 była zaś malowana przez Rafaela. Wiadomo jednak, że artysta widział i malował w tym okresie wiele innych kobiet z rodzin szlacheckich: Sandrę di Matteo, Ginevrę Canigiani, Constanzę di Priore Pandolfini, o których wyglądzie nie ma żadnych informacji. Wymieniono tu jedynie kobiety, których spotkanie z malarzem jest udokumentowane. Wiadomo tymczasem, że w okresie, z którego datuje się obraz, pracował równocześnie we Florencji, w Perugii, Urbino i Rzymie.

Równie niejednoznaczna jest symbolika dzieła. Jednorożec, według badacza Oberhubera, mógł symbolizować zarówno czystość dziewiczą, jak i ciążę lub wierność małżeńską.